Romantyczni realiści

„Arcana” to znakomity dwumiesięcznik poświęcony kulturze, historii i polityce wydawany przez środowisko krakowskich konserwatystów. Jego liderami są prof. Andrzej Nowak i prof. Andrzej Waśko. Zdaniem niektórych krytyków to środowisko reprezentuje postawę romantyczną, co sprowadza się do tego, że przecenia siłę i znaczenia Cywilizacji Polskiej. Nawet jeśli w tym jest ziarno prawdy, to jest to uzasadnione pewnym pojęciem, którego się nie używa, a które jest bardzo ważne w humanistyce. Tym pojęciem jest miłość do ojczyzny jako fundament patriotyzmu. 

Jak zauważył Max Scheller, uczucia odgrywają bardzo ważną rolę w procesie poznawczym. Nienawiść sprawia, że wyraźniej, w ostrym świetle, widzimy wady. Miłość zaś powoduje, że mamy skłonność do idealizacji. To drugie niebezpieczeństwo nie jest obecne za łamach „Arcanów”. Zastawiałem się kiedyś, skąd płynie ta realistyczna moim zdaniem apoteoza polskości, reprezentowana przez to środowisko. Otóż architektura królewskiego miasta Krakowa, które niesie pamięć o potędze Rzeczypospolitej w epoce Jagiellonów, musi mieć wręcz podprogowy wpływ na umysły humanistów. Wzmacnia uczucie miłości. 

Rozmawiałem kiedyś na ten temat z wybitnym poetą, pochodzącym z Krakowa, Krzysztofem Kohlerem, mocno zanurzonym w polszczyźnie, wybornym styliście. Powiedziałem, że ja mu się nie dziwię, że tak mocno czuję historię, żyjąc w takiej przestrzeni. Zazdrościłem mu trochę tego blasku dawnej potęgi Polski i braku wybudowanego w centrum miasta Poznania cesarskiego zamku, który swą neoromańsko-pruską bryłą przytłacza i przypomina o niemieckiej potędze. Nie trwało to długo, to uczucie, zatem nie była to zdrada mojego ukochanego Poznania, miasta prawdziwych Europejczyków! Dodam jeszcze, że romantyzm tego krakowskiego środowiska konserwatystów ma swoje źródła w także w jakieś formie nowoczesnego mesjanizmu.

Budowa przez kulturę silnej jednostkowej tożsamości jest warunkiem trwania polskiego państwa – taki też przekaz płynie z łamów właściwie każdego numeru Arcanów. Numer który chciałbym polecić związany jest ze stuleciem odzyskania przez Polskę niepodległości. Otwiera go esej prof. Andrzeja Nowaka p.t. „Rozważania o niepodległości 1018-1918-2018”. Myśl, która przyświeca Nowakowi to ukazanie fikcyjności lansowanego dzisiaj mocno przekonania, że naród to tylko wspólnota „wyobrażona”, oparta na „wymyślonych” tradycjach. Historia rzeczywistych poświęceń dla sprawy niepodległości Polski, nie jest „wyobrażona” ani „wymyślona”, tylko często znaczona przelaną krwią. Ów etos niepodległości podtrzymywany przez kolejne pokolenia powstańców, przyciągał do polskości przedstawicieli innych narodów, którzy wybierali tożsamość polską, bo oznaczała ideał walki o wolność. 

Warta lektury jest ankieta pt. „Niepodległość jutra”. Znawcy tematu rozważają szanse i zagrożenia Polski w bardzo szerokiej perspektywie, od kultury po kwestie nowych technologii. Ważnym elementem tego numeru jest dwugłos dotyczący nowego tomu wierszy Wojciecha Wencla „Polonia aeterna”. Warto też wspomnieć o świetnym opowiadaniu poznańskiego pisarza Jerzego Kędzierskiego. Te informacje nie wyczerpują bogactwa problemów zawartych w „Arcanach”. Na koniec pewna obserwacja. W piśmie pojawiają się rozważania o polityce przemysłowej i rozwoju technologii jako warunku utrzymania niepodległości. Romantyzm wbrew obiegowej opinii nie wyklucza realizmu. W sytuacji Polski to oczywiste, biorąc pod uwagę siłę i trwałość tej tradycji.

„Arcana”, Kultura, Historia, Polityka, dwumiesięcznik, Kraków (5/2018)